Fallstudie ”Saunan (bastun) på områdena bosatta av de finskbesläktade urbefolkningarna i centrala Ryssland”
DOI:
https://doi.org/10.61258/mt.127575Abstract
Frågan om såväl den finska saunans (hädanefter bastuns) som den ryska banjans ursprung har debatterats länge. Bastuns ursprung har ofta ansetts vara ett lån. Ifall bastuns rötter ligger i det ryssländska kärnlandet mynnar de inte ur den storryska befolkningens traditioner, som bosatte sig på området bara ett drygt tusental år sedan, utan ur det urgamla språk- och kulturarvet hos de finskbesläktade urbefolkningarna som företrädde dem. De slaver som anlände till de centrala och norra områdena i Ryssland måste alltså ha anammat bastukulturen från urbefolkningen i dessa trakter. Banjan, som motsvarar bastun, framträder inom den storryska populationen i särskilt det centrala och nordliga bältet, det vill säga de trakter som traditionellt bosatts av finsk-ugriska folk. Områdets bastutradition är i huvudsak ännu idag väldigt bekant även ur finländsks synvinkel.
Referenser
Ahlqvist, A. 2012. Kenttätöissä Keski-Venäjällä: Kljaźma-joen tulvamailla. V.-P. Lehtola, U. Piela & H. Snellman (toim.) Saamenmaa: Kulttuuritieteellisiä näkökulmia. Kalevalaseuran vuosikirja 91: 267–305. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura.
Ahlqvist, A. 2019. Kostroman ulkomuseo ja kupillinen palvoskivi Volgan varrelta. Muinaistutkija 1/2019: 20–33.
Ahlqvist, A. 2020. “Labyrinttikiven” arvoitus. Muinaistutkija 2/2020: 16–34.
Akcorin, V. A. [Акцорин, В. А.] 1996. Фольклор как один из видов национального культурного комплекса марийского народа. В. Г. Кудрявцев (отв. ред.) Историко-культурный комплекс Республики Марий Эл: 11–35. Йошкар-Ола: Марийский научно-исследовательский институт.
ALFE = Suhonen, S. (vast. toim.). Atlas Linguarum Fennicarum, 1. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura & Kotimaisten kielten tutkimuskeskus, 2004.
Álgu = Álgu-tietokanta: Saamelaiskielten etymologinen tietokanta. Helsinki: Kotimaisten kielten keskus. <https://kaino.kotus.fi/algu/> (Luettu 21.2.2023)
Arstila, A. 1983. Suomalainen sauna/The Finnish sauna. Espoo: Weilin + Göös.
Blomkvist, E. È & Ganckaja, O. A. [Бломквист, Е. Э. & Ганцкая, О. А.] 1967. Типы русского крестьянского жилища середины XIX – начала XX в. П. И. Кушнер (отв. ред.) Русские: Историко-этнографический атлас: Земледелие, крестьянское жилище, крестьянская одежда. (Середина XIX–начало XX века.): 131–165. Москва: Наука.
Buch, M. 1889. Det finsk-ryska ångbadets ursprung. Aftryck ur: Finska Läkaresällskapets Handlingar, Band 31, Häft 5. Helsingfors: Frenckell & Son.
Carpelan, C. 2004. Arkeologiset löydöt aikaportaina. R. Grünthal (toim.) Ennen, muinoin: Miten menneisyyttämme tutkitaan: 188–212. Tietolipas, 180. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura.
Cypanov, E. A. [Цыпанов, Е. А.] 2013. Названия бани в финно-угорских языках. Финно-угорский мир 2013 (2): 82–85.
DDG = С. В. Бахрушин (отв. ред.). Духовные и договорные грамоты великих и удельных князей XIV–XVI вв. Москва–Ленинград: Изд-во АН СССР, 1950.
Eronen, J. 1997. Koilliseurooppalainen saunakulttuuri kielimaantieteen valossa. Idäntutkimus 2/1997: 25–30.
ÈSRJ = Фасмер, М. Этимологический словарь русского языка. Перевод с немецкого и дополнения О. Н. Трубачева. Том I–IV. Москва: Прогресс, 1964–1973.
GBO = Г. П. Смолицкая. Гидронимия бассейна Оки. (Список рек и озер). Москва: Наука, 1976.
Habicht, T. 2014. Eesti saun: Saun ja saunakombed eesti pärimuskultuuris. 3. ümbertöötatud ja uuesti kujundatud trükk. [Esmatrükk 1972.] Tallin: TEA kirjastus.
Haruzin, N. N. [Харузин, Н. Н.] 1895. Очерк истории развития жилища у финнов. [Из XXIV и XXV кн. Этнографического Обозрения.] Москва: Т-во Скоропечатни А. А. Левенсон.
Heikel, A. O. 1887. Rakennukset teremisseillä, mordvalaisilla, virolaisilla ja suomalaisilla. Akatemiallinen väitöskirja. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura. [Näköispainos Helsinki: Salakirjat, 2009.]
Helamaa, Erkki 2000. Saunan ja kiukaan historiaa. J. Pentikäinen (toim.) Löylyn henki: Kolmen mantereen kylvyt: inipi, furo, sauna: 114–123. Helsinki: Rakennustieto Oy.
Ibn-Dasta = Известия о Хозарах, Буртасах, Болгарах, Мадьярах, Славянах и Руссах Абу-Али Ахмеда Бен Омар Ибн-Даста. По рукописи Британского музея в первый раз издал, перевел и объяснил Д. А. Хвольсон. С.-Петербург: Типография Императорской Академии Наук, 1869.
Ivanova, L. I. [Иванова, Л. И.] 2016. Карельская баня: Обряды, верования, народная медицина и духи-хозяева. Москва: Университет Дмитрия Пожарского.
Kolehmainen, A. 1993. Karjalainen vanha kyly. Eno: Koliprint Oy.
KNAB = Eesti Keele Instituudi kohanimeandmebaas. Tallinn: Eesti Keele Instituut. <https://www.eki.ee/knab/knab.htm> (Luettu 18.2.2023)
Komarov, K. I. [Комаров, К. И.] 2005. Археологическая карта России: Ярославская область. Москва: РАН ИА.
Kudrjavcev, V. G. [Кудрявцев, В. Г.] 2004. Деревянное зодчество марийцев. Йошкар-Ола: МарНИИЯЛИ.
Kušner, P. I. [Кушнер, П. И.] (отв. ред.) 1967. Русские: Историко-этнографический атлас: Карты: Земледелие, крестьянское жилище, крестьянская одежда: Середина XIX–начало XX века. Москва: Наука.
Laaksonen, P. 2000. Suomalaisen sauna-aatteen synty. J. Pentikäinen (toim.) Löylyn henki: Kolmen mantereen kylvyt: inipi, furo, sauna: 140. Helsinki: Rakennustieto Oy.
Laatikainen, S. 2019: Saunan kansa. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura.
Lehtinen, I. (toim.) 2005. Marit, mordvalaiset ja udmurtit: Perinteisen kulttuurin tietosanakirja. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura.
LL = Лаврентьевская летопись. Полное собрание русских летописей. Том I. Москва: Языки русской культуры, 1997.
Lyytinen, H. K. 2020. Terve löyly: Maailman hikoilu- ja kylpykulttuureista savusaunan saloihin. Jyväskylä: Kustannus Linna.
Makašina, T. S. [Макашина, Т. С.] 2004. Баня в вологодском свадебном обряде (по материалам XIX – начала XX вв.). В. А. Липинская (отв. ред.). Баня и печь в русской народной традиции: Глава VI: 199–235. Москва: Intrada.
Minasjan, R. S. [Минасян, Р. С.] 1998. Мифологические и исторические корни русской бани. Д. А. Мачинский (науч. ред.) Ладога и эпоха викингов: Четвертые чтения памяти Анны Мачинской. Старая Ладога, 21–23 декабря 1998 г.: Материалы к чтениям: 66–67. С.-Петербург: Староладожский историко-архитектурный и археологический музей-заповeдник.
MLKP = Karttapaikka. Helsinki: Maanmittauslaitos. <https://asiointi.maanmittauslaitos.fi/karttapaikka/> (Luettu 1.3.2023)
Nikonova, L. I. & Kandrina, I. A. [Никонова, Л. И. & Кандрина, И. А.] 2003. Баня в системе жизнеобеспечения народов Поволжья и Приуралья: Историко-этнографическое исследование. Саранск: Издательство Мордовского университета.
Nikonova, L. I. & Kandrina, I. A. [Никонова, Л. И. & Кандрина, И. А.] 2009. Баня в обрядовой жизни у мордвы. Известия Самарского научного центра Российской академии наук 11 (2): 271–273.
NK = Nestorin kronikka. Akateemikko Dmitri Sergejevitš Lihatšovin venäjänkielisestä tulkinnasta suomentanut Marja-Leena Jaakkola. Kuvittanut Mjud Metšev. Helsinki: WSOY, 1994.
Pentikäinen, J. 2000. Löylyn henki. J. Pentikäinen (toim.) Löylyn henki: Kolmen mantereen kylvyt: inipi, furo, sauna: 102–113. Helsinki: Rakennustieto Oy.
PMJU = Беликов, В. Ю., Ермолаев, С. С. & Колычева, Е. И. (сост.) 1999. Писцовые материалы Ярославского уезда XVI века: Вотчинные земли. С.-Петербург: Изд-во “Дмитрий Буланин”.
Ryvkin, J. R. [Рывкин, Я. Р.] 1992. Баня парит, баня правит... Рывкин, Я. Р. et al. (сост.) Баня, банька, баенка: Любителям и знатокам банного дела: 5–20. Петрозаводск: Карелия.
SKVR = Suomen kansan vanhat runot: Tietokanta. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura. <https://skvr.fi/> (Luettu 30.1.2023)
SPK = Paikkala, S. (päätoim.) 2007. Suomalainen paikannimikirja. Helsinki: Karttakeskus & Kotimaisten kielten tutkimuskeskus.
SRNG = Сороколетов, Ф. П. (гл. ред.) Словарь русских народных говоров. Вып. 35. С.-Петербург: Наука, 2001.
SSA = Kulonen, U.-M. (päätoim.) 2000. Suomen sanojen alkuperä: Etymologinen sanakirja, 3. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura & Kotimaisten kielten tutkimuskeskus.
Särkikoski, T. 2012. Kiukaan kutsu ja löylyn lumo: Suomalaisen saunomisen vuosikymmeniä. Helsinki: Suomen Saunaseura & Gummerus Kustannus Oy.
Tommila, P. E. 1994. Sauna: Suomalaisen saunan rakentaminen. Helsinki: Rakennusalan Kustantajat RAK.
Treťjakov, P. N. [Третьяков, П. Н.] 1941. К истории племен Верхнего Поволжья в первом тысячелетии н. э./ Материалы и исследования по археологии СССР. № 5. Москва–Ленинград: Изд-во АН СССР, 1941.
UEW = Rédei, K. Uralisches Etymologisches Wörterbuch. Lieferung 7. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1988.
Vuorela, T. 1960. Suomensukuiset kansat. Helsinki: Suomalaisen Kirjallisuuden Seura.
Vuorenjuuri, M. 1967. Sauna kautta aikojen. Helsinki: Otava.
Winter, H. 1940. Saunatietoutta kahden vuosituhannen ajalta. H. J. Viherjuuri (toim.) Saunakirja: Saunaa käsitteleviä kirjoitelmia: 22–45. Helsinki: Otava.
Želtov, A. A. [Желтов, А. А.] 2004a. Бани и банные традиции Северной и Центральной России. В. А. Липинская (отв. ред.) Баня и печь в русской народной традиции: Глава I: 14–67. Москва: Intrada.
Želtov, A. A. [Желтов, А. А.] 2004b. Русская баня и старинный северный быт. И. В. Власова (отв. ред.) Русский Север: Этническая история и народная культура XII–XX века: 280–300. Москва: Наука.
